Ժամանակը նույնպես Հայրենիք է

30 տարեկանում համարյա ամեն գիշեր երազում տեսնում էի Վանը` քաղաքն ու լիճը: Ես, որ երբեք չեմ եղել Վանում, անգիր գիտեի քաղաքի փողոցները, եկեղեցիները, դպրոցները, վերին ու ներքին թաղամասերը, այգիները: Նույնիսկ վանեցիներին էի դեմքով ճանաչում ու լճի ձկներին: Հետո, երբ արդեն հնարավորություն կար Վան գնալու ու Վանա ծովում օծվելու, ես վախեցա, որ կորցնելու եմ երազներս: ՈՒ մինչև հիմա Վանը չեմ տեսել: Մենք բոլորս ապրում ենք երազների ու իրականության բախման պահը: Հրանտ Մաթևոսյանն ասում էր` «ժամանակը նույնպես Հայրենիք է»: ՈՒ ի՞նչ ենք մենք անում Հայրենիքի համար մեր ժամանակի հետ:

Հարցը հռետորական չէ, գերարդիական է` ընտրությունների կտրվածքով:
Երեկվանից սկսվել է քարոզարշավը: 11 քաղաքական ուժեր հնարավորն ու անհնարն անելու են ստանալու սակրալ քվեն, որ թույլ կտա մասնակցել պետական կառավարմանը օրենսդրական մակարդակով ու խորհրդարանում ձևավորել գործադիր իշխանությունը: Տեսականում: Իրական հնարավորությունները գերսահմանափակ են: Խնդիրն այն չէ, որ կա Նիկոլ Փաշինյան սուպերվարչապետ իր սուպերՔՊ-ով, որը հավակնում է ընտրություններում 70 ու ավելի տոկոս ձայների: Խնդիրը հասարակության մեջ է: Ոչ մի սոցիոլոգիական հարցում չկա, թե 2018-ի նոյեմբերին ի՞նչ ակնկալիքներ ունեն ընտրողները քաղաքական ուժերից, ի՞նչ Հայաստան են ուզում այսօր ու վաղը: Բոլոր հարցումներն ուղղված են կուսակցությունների ձայների հաշվարկին, բայց դա ձևն է, միջոցը, որով իշխանություն է ստեղծվելու, ի՞նչ է անելու իշխանությունը, ո՞րն է լինելու գործունեության բովանդակությունը` ըստ ՀՀ շարքային քաղաքացու կամ միջին վիճակագրական հայի: Սա պիտի լիներ ամենակարևոր հարցը, որ կողմնորոշեր ու ուղղորդեր կուսակցություններին իրենց ծրագրերի ու նպատակների մեջ: Քանի որ հայ քաղաքական-սոցիոլոգիական-տնտեսական-քաղաքակրթական միտքը միշտ սողում է իրադարձությունների հետևից` առաջնորդելու փոխարեն, ստանում ենք խառնիճաղանջ պատկեր, որ մասամբ համարժեք է հեղափոխության ստեղծած իրականությանը և բացարձակ համարժեք չէ հեղափոխության նպատակին: Արտահերթ ընտրությունները ասպարեզ են բերել հին ու նոր ուժերի: Հները առաջնորդվում են իրենց կիսացեցոտ ծրագրերով, որ արդիական են, որովհետև 20 տարի հիմնական խնդիրները չեն լուծվել և այսօր էլ մարդկանց կհետաքրքրեն` թեթևակի խմբագրումով ու օրվա տրենդների մեջ տեղավորելով: Նորերն առաջարկում են իբր արդիական, իրականում մակերեսային դրույթներ: Փաստացի` հասարակությունը դրվել է ընտրության առաջ, որտեղ հին ու ոչ այնքան բարի ժամանակների պես առաջնորդվելու է ոչ թե ծրագրերով, այլ քաղաքական ուժերի առաջին դեմքերի ընդունելիության կամ մերժելիության սկզբունքով: Մինչդեռ ընտրություններ-2018-ի առաջին հայտանիշը իմաստակիր լինելն է: Առաջին անգամ ընտրությունները իմաստ ունեն` ընտրությունների արդյունքներով է ձևավորվելու իշխանությունը, չեն եղել ու չեն կարող լինել նշանակումներ, Բաղրամյան 26-ում չեն կազմվել ցուցակները, չեն բաշխվել քվոտաներն ու հետընտրական պորտֆելները: Ընտրողը լիարժեք խաղի մեջ է, ու նրա ձայնի հանրագումարն է վճռորոշը: Հիմքեր կա՞ն սպասելու, որ 21-րդ դարում առաջին անգամ անցկացվելու են լավագույն ընտրությունները: Ձևի ու կազմակերպման առումով` այո, բովանդակության առումով` ոչ: 7-րդ գումարման Աժ-ն կարող է լինել գերլեգիտիմ, բայց արդյունավետությունը ստիպված է սովորել հընթացս ու հընթացս ձևակերպել պետության գերակայությունները ներքին ու արտաքին քաղաքականության մեջ: Դա հեղափոխության թողած միակ ելքն է: Պայմանով` կուսակցությունները լինեն այնքան գիտակից, որ ներկուսակցական ու միջկուսակցական հարաբերությունների պարզաբանման հարթակ չդարձնեն ԱԺ-ն: Ընտրարշավին այդ հեռանկարը չի սպառնում` ընտրարշավը հագեցած է լինելու միջկուսակցական «ասեմ-ասես»-ներով ու նույնիսկ այդ հենքի վրա է կառուցվելու որոշ ուժերի ինքնահաստատման ռազմավարությունը: Ցավոք: Կար փորձագիտական գնահատական, որ ՀՀԿ-ն է լինելու քննադատության թիրախ, իրականում ընտրողի հետ տետատետից խուսափող ու հեռակա քարոզչությունը նախընտրող ՀՀԿ-ն փորձում է ինքը թիրախավորել` ՔՊ-ի հետ հակադարձ համեմատության մեջ գտնելով իր տեղը: Նոյեմբերի 24-ի ՔՊ-ի համաերևանյան երթը վկայեց, որ մայրաքաղաքում (նաև` Հայաստանում) համընդհանուր նիկոլացում չկա: Դա երկրորդ ապացույցն էր, առաջինը Երևանի ավագանու ընտրություններին մասնակիցների 43 տոկոսն էր:

Դա դրական է թե ՔՊ-ի համար (կուսակցությունը հնարավորինս կխուսափի ՀՀԿ-ացման վտանգից), թե հասարակության (Հայաստանում չի ստեղծվի միակուսակցական համակարգ): Շատերն արձանագրում են, որ ընտրություններ-2018-ում ՔՊ-ն կունենա բացարձակ մեծամասնություն` հիշեցնելով, որ պետական կառավարման համար առավել արդյունավետը իշխող կուսակցության 40 %-ն է, որ հնարավորություն կտա մյուս ուժերին ազդել որոշումների ընդունման վրա և մրցակցային դաշտ ստեղծել, ուրեմն և` զարգացման նախադրյալներ: Կունենա՞ ՔՊ-ն 70 %: Սա, որքան էլ արտառոց հնչի, հարց է: Համենայն դեպս` իշխանության կես տարում ՔՊ-ն իրեն դրսևորել է խոստումների, բայց ոչ անհրաժեշտ քայլերի կուսակցություն: Պատահական չէ, որ նոյեմբերի 24-ին Նիկոլ Փաշինյանը համաերևանյան երթը անվանեց «Քավության երթ». «Սա քավության երթ էր բոլոր այն քաղաքացիներին, ովքեր որևէ պահ այս ընթացքում դառնացել են, ովքեր հիասթափություն են ապրել այս ընթացքում»: Նա երթը համարեց ուխտագնացություն երևանյան փողոցներով, որով հաստատել են հավատարմությունը «թավշյա հեղափոխության արժեքներին»։ Երթի իրական պատճառը ոչ այնքան քավությունն ու ուխտագնացությունն էր, որքան Նիկոլ Փաշինյանի մասշտաբային պոպուլիստ լինելը` ինքնավստահության համար նրան պետք է համաժողովրդական աջակցության շնչառությունն զգալ, դմփ-դմփ-հաուների մեջ խեղդել իր կասկածները, էպատաժով` հասարակության կասկածները: Նա հպարտ էր հայտարարել, որ երթը տևել է 9 ժամ 25 րոպե, ու անցել են 37,5 կմ: Անձրևոտ երթի` նախահեղափոխական ժամանակների համեմատ սակավամարդությունը նա ծածկեց ճարտասանությամբ. «Մենք սրանով ևս մեկ անգամ ցույց տվեցինք, որ մեր կամքն ամուր է քարից էլ, և մեր ոգին հանձնվել չգիտի։ Մեր ազատ Հայաստանի կառուցման ճանապարհին ոչ ոք և ոչինչ չի կանգնեցնի, մենք վայելում ենք մեր ժողովրդի վստահությունը, ժողովրդի մանդատը։ Հազարավոր քաղաքացիների աչքերի մեջ նայեցինք, ստացանք օրհնությունը և մենք ժողովրդի իշխանությամբ Հայաստանը կառաջնորդենք դեպի ազատություն, զարգացում, երջանկություն այնքան ժամանակ, որքան մեր ժողովուրդը կցանկանա»: Պատմական պահին վայել հանդիսավոր չստացվեցին եզրափակիչ հայտարարությունները Հանրապետության հրապարակում: Մարդիկ հոգնել էին ու ուզում էին տուն գնալ: Ապագա վարչապետն ասաց, որ Հայաստանում սկսվում է ժողովրդական, ոչ բռնի, թավշյա տնտեսական հեղափոխությունը, որի «արդյունքներով Հայաստանն իսկապես դառնալու է տնտեսապես զարգացած, բարձր տեխնոլոգիական, արդյունաբերական, բարեկեցիկ երկիր, երջանիկ մարդկանց երկիր, ազատ մարդկանց երկիր, հզոր մարդկանց երկիր»: Դա` հավարտ, իսկ հընթացս երթի Հայաստանի հպարտ քաղաքացիներն իմացան, որ չի լինի համաձայնության կառավարություն, «պետք է լինի հստակ, ժողովրդի ուժեղ մանդատով օժտված կառավարություն», որ կլինեն սահմանադրական բարեփոխումներ, բայց կառավարման համակարգը չի փոխվի, որ սուպերվարչապետական համակարգից պիտի անցում կատարվի իրական խորհրդարանական կառավարման համակարգի, որ վարչապետի և խորհրդարանի լիազորությունների հավասարակշռություն պետք է լինի: Բայց դա առաջ էլ հայտնի էր: Միակ իրադարձային նորությունը Նիկոլ Փաշինյանի արձագանքն էր մի քանի օր առաջ ՀՀ քաղաքացիություն ստացած Ժիրայր Սեֆիլյանի հայտարարությանը, թե ընտրությունից հետո պետք է բանակցության նստեն Արցախի իշխանության հետ` արտահերթ իշխանափոխության ու պայթյունից խուսափելու համար: «Ես լիարժեք իմ աջակցությունն եմ հայտնել Արցախի գործող իշխանություններին և համոզված եմ, որ Արցախում տեղի կունենան հերթական ընտրություններ: Արցախի ժողովուրդը կձևավորի լեգիտիմ իշխանություն: Արցախում որոշիչ ուժն Արցախի ժողովուրդն է, և Արցախն այդպես էլ ընկալում ենք»` թեման փակեց Նիկոլ Փաշինյանը: Ընտրություններ-2018-ում «Սասնա ծռերն» իրենց նիշան գտել են ազգայնականության մեջ, նրանք տարբերվելու հարթակ չունեն և ուզում են ստանալ հասարակության այն հատվածի ձայները, որ գտնում է «Միայն զենքով կա հային փրկություն»: Այդ ռազմավարության հիմքում անկայունությունն է իբրև շարժիչ ուժ, հետևաբար «պայթյունների» ռազմավարությունը, որ եթե հիմքեր չունենան, արհեստականորեն կստեղծվեն` ինչպես ՊՊԾ գնդի գրավումը 2016-ի հուլիսին: Շանտաժ ու դեմագոգիա` գեղեցիկ փաթեթավորմամբ` Քուռ-Արաքսյան հանրապետությունից մինչև աշխարհի վերջը: Ինչու՞ ոչ: Իսկ իրականության մե՞ջ: Իրականության մեջ ԼՂՀ-ն չճանաչված պետություն է, իրավաքաղաքական առանձին կազմավորում և իր ճակատագիրը ինքն էլ պիտի որոշի` առանց արհեստածին «պայթյունների»: Հայաստանը առավել քան` իբրև ԼՂՀ անվտանգության երաշխավոր: Փաստացի` քաղաքական մտածողությամբ ՍԾ-ն մնացել է զինված խմբի կարգավիճակում, չի «նկատել», որ այլևս ազատության մեջ է ու պատասխանատու է իր հայտարարությունների համար: Ժիրայր Սեֆիլյանը հայտարարում է, որ գնում են խորհրդարան ՀՀԿ-ին, ԲՀԿ-ին, ՀՅԴ-ին, ՕԵԿ-ին թույլ չտալու կրկին մուտք գործել խորհրդարան: Եվ` դեկտեմբերի 9-ի ընտրությունների արդյունքում ձևավորված խորհրդարանը գործելու է ամենաշատը 1,5-2 տարի, արմատական փոփոխությունները չեն կատարվել` Ընտրական օրենսգիրքը չի բարեփոխվել, ՀՀԿ-ն չի կասեցվել, քաղաքական և տնտեսական լյուստրացիա չի եղել, պատասխանատվության չեն ենթարկվել Սերժ Սարգսյանն ու Ռոբերտ Քոչարյանը: ՍԾ-ն հավակնում է… երկրորդ բևեռ լինել: Այս տեսակետներով նրանք կարող են միայն ՀՅԴ-ի ձայները տանել, բայց ոչ ԱԺ մտնել: Հայաստանին պետք չէ նախնադարյան մտածողության ուժ հետհեղափոխական խորհրդարանում:

7-րդ գումարման ԱԺ-ում լինելու իրենց հաշվարկներում կարող են սխալվել ոչ միայն ՍԾ-ն ու ՀՅԴ-ն (կուսակցությունը կորցրել է ընտրազանգվածը, որ ապահովում էր ՀՀԿ-ի հետ պայմանավորվածությամբ), այլև ՀՀԿ-ն (այդպես էլ չհնչեց ՀՀԿ-ի քավության խոսքը, եղան կոչեր, բայց ոչ ապաշխարանք ու բացատրություն, թե ինչու են ՀՀԿ ցուցակին տոն տալիս նորագիրները, որ կապ չունեն ՀՀԿ-ի ոչ լավագույն, ոչ վատագույն տարիների հետ), ՕԵԿ-ը (որ մարտադաշտ բերեց վետերաններին ու հին զինանոցը) և նորաստեղծները (ոչ ժամանակ ունեն ներկայանալու ու դրական պատմություն ստեղծելու, ոչ մյուսներից շահեկանորեն տարբերվող տեսակետներ): ԲՀԿ-ն, որ բացահայտ վայելում է Նիկոլ Փաշինյանի անհասկանալի բարեհաճությունը, կպահպանի նվազագույն ներկայությունը` շնորհիվ Գագիկ Ծառուկյանի համապարփակ բարեգործության, որի շրջանակներում հայտնված ընտրողները պարտավոր են երախտապարտ լինել բարերարին` բարերարության շարունակման համար: Ի տարբերություն մյուս 10-ի` Հայաստանի զարգացումը եվրոպական վեկտորով տեսնող «Մենքը» կարող է ԱԺ մտնել իբրև այլընտրանք, ներքին ու արտաքին քաղաքականության դիվերսիֆիկացման երաշխիքներ տվող միակ ուժ, որ շեշտադրում է ինքնիշխանության վերականգնումն ու տնտեսության զարգացումը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Քաղտեխնոլոգները 0-1 % ՕԳԳ են տալիս ծրագրերին ու շեշտը դնում են շփումների վրա, փորձագետները համարում են, որ իշխանության հարցը փակված է, ընտրվելու է ընդդիմություն: Քաղաքական դաշտը ասպարեզ է նետում ունեցածը, ընտրողին է վերապահված 7-րդ գումարման ԱԺ-ի որակի ապահովումը: Դեկտեմբերի 9-ը սահմանագիծ է, որ պիտի ցիկլ փակի ու նոր ցիկլ սկսի: Այլ ելք չկա: Կանք ՄԵՆՔ ու մենք ենք որոշելու մեր ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ մեր ԺԱՄԱՆԱԿԸ:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ